In tijden van Covid-19 is veelvuldig de toekomst van de rol van het kantoor ter discussie gesteld. Doordat werken op afstand voor veel bedrijven relatief succesvol bleek, is het draagvlak voor flexibelere manieren van werken gegroeid. Het kantoor zou in veel gevallen kunnen veranderen naar een plek waar mensen vooral naartoe komen om elkaar te ontmoeten en samen te werken.
De geschetste veranderingen zouden een grote impact kunnen hebben op het totaal aantal vierkante meters dat bedrijven huren. Oftewel, omdat minder mensen op kantoor werken zou een deel van de bestaande kantorenvoorraad overbodig kunnen worden, met alle gevolgen voor beleggers van dien. Tegelijkertijd is er door het fenomeen ‘social distancing’ behoefte aan meer ruimte per werkplek.
Naast de impact door Covid-19 zijn er andere lange termijn trends die impact hebben op de verhouding tussen de vraag en aanbod van kantoorruimte, die op dit moment wellicht onderschat worden. Een voorbeeld hiervan is verduurzaming. Dit aspect, dat tijdens de pandemie weliswaar wat minder op de voorgrond speelde, zal een cruciale impact hebben op hoe de voorraad er de komende jaren uit zal zien. In het Bouwbesluit 2012 staat namelijk dat per 1 januari 2023 elk kantoorgebouw minimaal energielabel C moet hebben. Voldoet een gebouw niet aan deze eis, dan mag het per 1 januari 2023 niet meer als kantoorruimte verhuurd worden. Aangezien een groot deel van de bestaande voorraad momenteel niet aan deze eis voldoet, zal de bruikbare kantorenvoorraad aanzienlijk afnemen, mits er niet massaal verduurzaamd wordt.
Dat Covid-19 impact gaat hebben op de kantorenmarkt is duidelijk. Maar hoe zullen de toekomstige vraag-aanbod verhoudingen van kantoorruimte eruit zien als gevolg van Covid-19 in combinatie met de geschetste verduurzamingsopgave vanaf 2023?
Doordat de effecten van de pandemie, het nieuwe werken en verduurzamingsbeleid nog niet volledig inzichtelijk zijn kan er nog niet worden geconcludeerd hoe de kantorenmarkt zich zal ontwikkelen. Wel kunnen er conclusies getrokken worden over de ontwikkelingen van de belangrijke pijlers van de gebruikersmarkt.
Ten eerste zal de rol van het kantoor voor bedrijven veranderen. Door het succes van thuiswerken zullen bedrijven het kantoor meer beschouwen als een plek om klanten te ontvangen en/of samen te werken. Doordat er minder werkplekken nodig zullen zijn, zal dit betekenen dat er minder kantoor nodig is.
Ten tweede zal de veranderende wet- en regelgeving rondom verduurzaming ertoe leiden dat een gedeelte van de kantorenvoorraad niet bruikbaar zal zijn vanaf 2023. Dit zal mogelijk tot krapte leiden, wat eventuele vraaguitval door het nieuwe werken zou kunnen compenseren. Ondanks veel onrust met name aan het begin van de pandemie, lijkt er dus op de kantorenmarkt geen structurele vraaguitval te gaan ontstaan, en moeten de risico`s, door veranderende voorkeuren van gebruikers per gebied en gebouw worden ingeschat.
De kantoor gebouwen die vanaf 2023 niet meer te gebruiken zijn zullen (tijdelijk) leeg komen te staan. Deze leegstand zal echter niet meetellen in het kantoren leegstandspercentage. Dit leidt tot de noodzaak dat deze panden gerenoveerd, getransformeerd of gesloopt moeten worden. In toenemende mate worden kantoorpanden getransformeerd naar woningen. De verduurzamingseis zou transformatie van kantoorpanden verder kunnen aanjagen.
Take-away messages
Vond je deze blog interessant en wil je meer van dit soort blogs en nieuwsitems lezen? Kijk dan eens bij Permanent actueel vastgoed. Dit is ons online programma waarbij je tweewekelijks nieuwsitems en learningbites ontvangt waardoor je altijd op de hoogte bent van de actualiteiten in de branche. Een zeer waardevolle en gebruiksvriendelijke tool.
We verzorgen ook al 20 jaar met veel succes vastgoedtrainingen. Kijk hier voor ons aanbod.
